op. 11, Koncert e-moll, cz. I

Datowanie i identyfikacja pierwszego wydania angielskiego napotyka na trudności. Pewne dane wskazują na rok 1834 jako ten, w którym Wessel opublikował op. 11*:

• Numer wydawniczy, położony między numerami dla op. 13 i 14 (1083 i 1084) a tymi dla op. 15 i 16 (1093 i 1094). Wszystkie te cztery opusy ukazały się w 1834 r.:
  – op. 13 w kwietniu, być może w lipcu,
  – op. 14 prawdopodobnie w maju,
  – op. 15 w styczniu,
  – op. 16 prawdopodobnie w sierpniu.
  Wprawdzie następstwo dat publikacji nie zawsze ściśle odpowiada kolejności numerów wydawniczych, ale rozbieżności rzadko prze­kraczają kilka miesięcy.
• Okładki wydanych w 1834 r. opusów 13 i 16, na których Koncert jest wymieniony wśród utworów Chopina już opublikowanych przez Wessla.

Z drugiej strony, prezentowany w systemie egzemplarz najwcześniejszego znanego nakładu Wa nie może pochodzić z 1834 r., gdyż na okładce wy­mieniony jest już Polonez op. 3, opublikowany dopiero w IV 1836. Nawet gdyby z jakichś powodów publikacja Koncertu się opóźniła, to recenzja tego wydawnictwa, która ukazała się w lipcu 1835 r. dowodzi, że w tym momencie Wa1 było już na pewno dostępne. Musiał zatem istnieć wcześ­niejszy nakład, którego egzemplarza nie udało się jak dotąd odnaleźć. 

Rodzi się pytanie, czym nakład ten różnił się od tego, który przed­sta­wia­my w mUltimate Chopin? Egzemplarz ten zgodnie z informacją na okładce – "zredagowane i opalcowane przez jego [Chopina] ucznia, A. [sic!] Fontanę" – nosi ślady starannej adiustacji i zawiera wiele dodatkowych wskazówek palcowania. Wydaje się więc możliwe, że jakąś część zmian wprowadzono dopiero w drugim nakładzie. Gdyby jednak tak było, wydawca najprawdopodobniej zechciałby zdyskontować wysiłek włożony w przygotowanie poprawionej edycji i zareklamowałby ją jako "nowe, zrewidowane wydanie", jak to zrobił w Etiudach op. 10. Ponadto, nawet w maju 1834 r. Wa1 było już prawie rok opóźnione w stosunku do Wf1, na którym było oparte. Wessel miał więc dużo czasu, by umożliwić Fontanie dopisanie aplikatury i dokładną rewizję tekstu. Z tego względu redakcja uważa, że dostępne egzemplarze najprawdopodobniej różnią się od rzeczywistego pierwszego nakładu jedynie okładką, i dlatego oznaczamy je symbolem Wa1. Za datę pierwszego nakładu przyjmujemy V 1834 – podaje ją Brown** i zgadza się ona z powyższymi ustaleniami.

Wa1 obejmuje jedynie Koncert w wersji na jeden fortepian – tak jak w przypadku Koncertu f op. 21 materiał orkiestrowy nie był przez Wessla drukowany. Zgodnie z tym, co powiedziano wyżej, w Wa1 odtworzono tekst Wf z licznymi poprawkami i uzupełnieniami. Adiustacja była sta­ranna – poprawiono dużą część oczywistych błędów i niedokładności, np.:

• uzupełniono większość pominiętych znaków chromatycznych, w tym prawie wszystkie wymienione w charakterystyce Wf (oprócz t. 408),
• usunięto niektóre niepotrzebne znaki, np.  w t. 309,
• poprawiono błędy rytmiczne, np. w t. 33, 68 i 72, 149,
• uzupełniono znak  w t. 249,  w t. 252.

Także mniej oczywiste zmiany można często uznać za trafne, a przy­naj­mniej uzasadnione, np.:

• uzupełnienie łuków l.r. na wzór pr.r. w t. 14-16, 139-140 i analog., 
• innego typu uzupełnienia łuków w t. 113, 192-193, 295, 311 (niedokładnie),
• zmiany zakresu łuków, np. w t. 36, 50-51,
• przetrzymanie basowego H w t. 77-78 i 81-82,
• dodanie akcentu w t. 104,
• zmiana rodzaju przednutek w t. 250,
• zmiana wzajemnego rozplanowania partii obu rąk w t. 253, co sprecyzowało rytm grupy 7 ósemek pr.r.,
• uzupełnienia pedalizacji w t. 284, 
• adiustacja długości widełek dynamicznych w t. 285,
• zmiana dis² na h¹ w t. 290,
• zmiana łuku motywicznego (być może błędnego) na przetrzymujący w t. 312-313,

Nic jednak nie wskazuje, by Chopin brał udział w powstaniu Wa – wszystkie zmiany i uzupełnienia w stosunku do Wf można wytłumaczyć działaniami adiustatora, zwłaszcza że był nim zaprzyjaźniony z Chopinem i znający jego twórczość Fontana.

Wprowadzono także pewne dowolne zmiany, nie mieszczące się w dwóch kategoriach omówionych powyżej, np.:

• dublowano łuki obejmujące pary oktaw, np. w t. 60,
• przetrzymano h¹ w t. 65-66 i 73-74, e w t. 125-126,
• dodano pauzy dla dolnego głosu w t. 76,
• zmieniono rysunek melodii w t. 162,
• dodano znaki ostrzegawcze, np.  przed fis² w t. 198, 
• zmieniono krótkie akcenty na pionowe w t. 210, 320 i 325-328,
• dodano znak  w t. 288,
• zmieniono septymę H-a na oktawę H-h w t. 321,

Niektóre błędy umknęły uwagi adiustacji, np. .

W Wa1 popełniono również nowe błędy, np.:

• przeoczono łuk przetrzymujący h w t. 88-89,
• pominięto laseczkę przedłużającą a w t. 170, laseczkę i kropkę przy h w t. 181,
• pominięto łuk w t. 199,

Jeśli chodzi o palcowanie Fontany, to mimo iż wykazuje wiele zgodności z Chopinowskimi wpisami w egzemplarzach lekcyjnych, najprawdopodob­niej nie było konsultowane z Chopinem. Nie można jednak wykluczyć, że pozostając w okresie powstawania Koncertu w bliskim kontakcie z Chopi­nem, Fontana częściowo poznał palcowanie kompozytora. Z drugiej strony wydaje się niemożliwe, by mógł on zapamiętać szczegółowe wskazówki dla całego Koncertu, tak więc kwestię autentyczności poszczególnych propozycji Fontany należy traktować z dużą ostrożnością. Tam gdzie w Wf podane jest palcowanie Chopinowskie, Fontana na ogół go nie zmieniał, a co najwyżej uzupełniał. Zdarzają się wszakże wyjątki, np. w t. 478. 

* Informacje te można znaleźć w Annotated Catalogue Online, autorstwa Christophe'a Grabowskiego i Johna Rinka.
** Maurice J.E. Brown, Chopin: An index of his works in chronological order (Macmillan, 1960).