op. 21, Koncert f-moll, cz. II

Partia fortepianu ½A została przez Chopina opracowana nadzwyczaj staran­nie, o czym świadczy bogactwo i precyzja oznaczeń wykonawczych, a także widoczne poprawki (skrobania i skreślenia), w tej części Koncertu mniej liczne. Poprawki te obejmowały zarówno drobne uprecyzyjnienia notacji, np. przeniesienie znaku  w t. 6-7, jak i nieco poważniejsze zmiany, np. rysunku akompaniamentu w t. 12-13. Zdarzają się również korekty łukowania, jak np. w t. 41-42 i retusze wskazówek interpretacyjnych, np. skreślenia appassionato w t. 43 i 56. Niewielkie udoskonalenia kompozytor dodawał także później, w korektach Wn1 i Wf.

Mimo widocznego starania o czytelność zapisu A zawiera dość dużo niedo­kładności, co wynikało m.in. z narastającego w miarę pisania pośpiechu (widocznego zwłaszcza w zapisie III części Koncertu). Najliczniejszą grupę stanowią pominięte przygodne znaki chro­matyczne, np. w t. 2, 21, 22, 29, 40, 52, 62, 65, 69, 75. Jest to generalnie bardzo charakterystyczne dla Chopina, zwłaszcza we wcześniejszych utworach, ale na ogół nie utrudnia prawidłowego odczy­tania tekstu. Większość tych niedokładności była stopniowo eliminowana w kolejnych wydaniach.

Inne ważniejsze błędy to:

• błędny rytm w t. 6,
• błędny akord l.r. na początku t. 25,
• brak przenośnika oktawowego w t. 72-74.

Charakterystyczną cechą pewnych fragmentów wyciągu fortepianowego partii orkiestry są pogrubienia główek nutowych w partiach instrumentów dętych. Różnica wielkości jest doskonale widoczna już w pierwszych pięciu taktach tej części, natomiast począwszy od t. 44 można zauważyć, że bardzo delikatne główki nutowe pisane przez Chopina były następnie poprawiane – właśnie pogrubiane – tak by stały się wyraźnie większe. Trudno stwierdzić, kto to mógł robić, ale błędy popełnione przy tej okazji – w cz. III Koncertu, t. 54 i 492 – raczej wykluczają samego Chopina (mógł on to wszakże komuś zlecić). Pracę w każdym razie wykonano szybko, na gotowym tekście, ponieważ pogrubienia zostawiły odbicia na sąsiednich stronach (np. w cz. III Koncertu, s. 8 i 9 ½A), co dowodzi że przewracano karty, nie czekając, aż atrament wyschnie. Jan Ekier postawił hipotezę, że "pogrubione fragmenty powinien wykonać solista w przypadku grania z akompaniamentem kwintetu smyczkowego".* Zjawisko to nie występuje w I cz. Koncertu.

Dopisany ołówkiem klucz wiolinowy na dolnej pięciolinii w t. 50, nieuwzględniony w Wn1, jest zapewne późniejszym, obcym dodatkiem.

½A został napisany kilka lat po skomponowaniu Koncertu, mimo że najprawdopodobniej istniały wcześniejsze, obecnie zaginione źródła (np. [AI] i [PI]). Datowanie i okoliczności powstania ½A – patrz charakterystyka A w I cz. Koncertu.

* Jan Ekier, Komentarz źródłowy do wydania faksymilowego Koncertu, Narodowy Instytut Fryderyka Chopina 2005, s. 16.