op. 44, Polonez fis-moll

Wa1 jest oparte na Wf, czego dowodzi przede wszystkim bardzo duża zgodność tekstów obu wydań. W szczególności, w Wa1:

• uwzględniono wszystkie Chopinowskie korekty Wf1 (wymienione w charakterystyce tego wydania);
• można odnaleźć szereg błędów występujących w Wf:

• pominięte znaki chromatyczne – kasowniki w t. 25, 95-96, 172, krzyżyki w t. 34, 41 i 67, 226,
• błędy rytmiczne w t. 50, 199,
• zniekształcony łuk przetrzymujący h w t. 201-202,
• błędny  (Aisis) zamiast  (Ais) w zakończeniu drugiego trylu l.r. w t. 279.

Nie jest jednak łatwo stwierdzić, który nakład – Wf1 czy Wf2 – był podstawą dla Wa1:

• kilka wspólnych błędów Wf1 i Wa1, które zostały poprawione w Wf2 – np. przeoczona chorągiewka ósemkowa w t. 31 czy błędy wysokościowe w t. 91 i 100 – przemawia za Wf1 jako podkładem dla Wa1;
• zdecydowana większość poprawek Wf2 (ok. 30) została jednak w Wa1 uwzględniona, w tym kilka nieoczywistych, jeśli chodzi o potrzebę lub rodzaj wprowadzanej zmiany, np. dodanie łuczka pod przednutką w t. 33, poprawka tylko jednej z trzech pominiętych belek szesnastkowych w t. 50, dodanie kropek przedłużających oktawy pr.r. w t. 62-64 czy łuku łączącego zapisane na dolnej pięciolinii przednutki pr.r. z basową nutą l.r. w t. 186. Wskazuje to raczej na Wf2 jako podkład dla Wa1.

Nie próbując rozstrzygać, co jest bardziej nieprawdopodobne – niezależne popełnienie 3 identycznych błędów czy niezależne wprowadzenie kilku wątpliwych lub błędnych poprawek – uznajemy, że podkładem dla Wa1 było [Wf2k] – egzemplarz korektowy Wf2 niezawierający tych kilku zmian, których w Wa1 nie uwzględniono. Filiację tę uwiarygad­nia dotyczący kwestii relacji Wf i Wa1 list Ignacego Moschelesa do pary­s­kiego wydawcy Poloneza, M. Schlesingera, opublikowany przez Jeffrey'a Kallberga*.

Moscheles pisze: "Londyn, 2 listopada 1842 r. [...] Pamięta Pan zapewne, że sześć utworów Chopina [op. 44-49], które przywiózł Pan do Londynu i sprzedał Wesslowi [w styczniu 1842], miało być przeze mnie popra­wio­nych przed publikacją z uzgodnieniem, że W[essel] przekaże mi po 6 egzemplarzy każdego. Rzekł mi Pan, że prośba ta została przyjęta. Gdy zatem spytałem o to W[essla], odpowiedział mi bezczelnie, że nie jest mi nic winien, że to Pan użył mojej korekty i tylko przesłał sztycharzowi doda­tkowy poprawiony podkład**. Czy to prawda?" Odpowiedź Schlesingera nie jest znana, nie wydaje się jednak prawdopodobne, by miał on w ogóle możliwość użyć korekty Moschelesa bez jego wiedzy (a z listu wynika, że Moscheles nic o tym nie wiedział). Czy więc Wessel rzeczywiście kłamał ("bezczelnie"), by uniknąć zapłaty za korektę? Zdaniem redakcji, poniższy, uwzględniający proponowaną przez nas filiację scena­riusz pozostaje w zadowalającej zgodności ze stwierdzeniami z cyto­wa­nego listu:

1. Schlesinger przywiózł do Londynu drukowane egzemplarze utwo­rów Chopi­na, które zamierzał udostępnić Wesslowi do opubliko­wa­nia w Anglii, w tym Wf1 Poloneza. Umowa doszła do skutku, co potwierdza odpowiedni kontrakt z 14 stycznia 1842***. Moschele­sowi powierzono korektę przywie­zio­nego druku, czyli Wf1.
2. Zanim Wessel rozpoczął druk Poloneza, Schlesinger przesłał mu popra­wio­ną wersję swojej edycji, [Wf2k]. Tak więc przystępując do składania Wa1, sztycharz Wessla mógł oprzeć się na [Wf2k] i równolegle wprowadzać poprawki zaznaczone przez Moschelesa w Wf1. Siłą rzeczy, znacząca część tych poprawek – te, które do­ty­czyły wyraźnych błędów, możliwych do wykrycia przez każdego zna­jącego się na rzeczy korektora – była już w [Wf2k] zrealizowa­na. Gdy dowiedział się o tym Wessel, uznał – przypuszczalnie nie zagłębiając się zbytnio w sprawę – że z poprawek Moschelesa, za które obiecał mu zapłatę, skorzystał Schlesinger. Poczuł się więc oszukany, co tłumaczy jego późniejsze zachowanie względem Moschelesa****. W rzeczywistości w Wa1 wprowadzono w przybli­że­niu dwa razy tyle poprawek – wskazanych najprawdopo­dob­niej przez Moschelesa – co w [Wf2k].
3. Tymczasem w Paryżu odkryto w [Wf2k] kilka dalszych błędów (np. przy sprawdzaniu realizacji poprzedniej korekty), które też jeszcze przed opublikowaniem Wf2 poprawiono.

Następujące poprawki wprowadzono w Wa1 niezależnie od Wf2:

• przeniesiono nad pięciolinię znaki  w t. 10;
• pominięto łuk przetrzymujący Fis₁ w t. 17 i analog. (problematyczna adiustacja);
• dodawano brakujące lub ostrzegawcze znaki chromatyczne, np. w t. 11, 16, 26, 42, 94, 177, 236, 305, 313;
• pominięto niepotrzebnie powtórzony  w t. 89;
• zmieniono ces⁽¹⁾ na c⁽¹⁾ w t. 98 i podobnie w t. 122; (błędna adiustacja);
• przesunięto znak  w t. 131;
• dodano dowolnie dodatkowy łuk pr.r. w t. 144-145;
• dodano pominięte kropki przedłużające oktawę es-es¹ w t. 290.

Zwraca uwagę absurdalna zmiana w t. 314, w którym dodano krzyżyki podwyższające e²-e³ na eis²-eis³ w 1. akordzie pr.r. (pozostawiając E w basie).

Nie ustrzeżono się również błędów, np.:

• Ais zamiast Aisis w t. 20,
• fis²-fis³ zamiast fisis²-fisis³ na końcu t. 40,
• błędne wiązania w t. 197, 225, 230,
• dis zamiast H w t. 201,
• pominięcie znaków pedalizacyjnych w t. 221-223,
• pominięcie łuku l.r. w t. 239-240,
• pominięcie łuku w t. 258-260,
• pominięcie arpeggia w t. 286 i 290,
• pominięcie kropek staccato w t. 312,
• akord zamiast seksty w t. 320,
• pominięcie łuku przetrzymującego Fis w t. 321.

Datowanie uwzględnia moment obowiązkowej rejestracji wydania w Stationer's Hall (20 I 1842) oraz opublikowany tego samego dnia anons w tygodniku The Musical World, w którym Polonez wymieniony jest (wraz z pięcioma innymi utworami Chopina, op. 46-49) jako będący "w druku".
Zawartość poprzedzającej tekst Poloneza strony reklamowej pozwala okre­ślić datę publikacji prezentowanego egzemplarza na ok. 1844 r.*****

* J. Kallberg "Granice poznania Chopina. Płeć, historia i ga­tunki muzyczne", Warszawa 2013, s. 260.
** Druga część tego zdania brzmi w książce Kallberga "że to Pan użył mojej kore­kty, a on [Wessel] jedynie przesłał sztycharzowi dodatkowy poprawiony podkład." Sformułowanie to jest niezgodne z oryginalnym tekstem listu i ukrywa istotną in­formację, że Schlesinger przesłał do Londynu poprawioną wersję Wf. Dla jasności poprawiliśmy więc ten fragment tłumaczenia na podstawie niemiec­kiego orygina­łu, cytowanego w: J. Kallberg, The Chopin Sources: Variants and Versions in Later Manuscripts and Printed Editions, University of Chicago 1982, s. 134.
(Na nieścisłość w tłumaczeniu Kallberga zwrócił uwagę F. L. Viero w internetowym artykule For a Correct Recensio of Chopin's Polonaise Op. 44, s. 4. Nie dostrzegł jednak implikacji, jakie informacja o przesłaniu do Londynu poprawionej wersji Wf1 niesie dla filiacji Wa1.)
*** Kallberg, op. cit. 1996, s. 255.
**** Oczywiście Wessel, jako doświadczony wydawca, mógł też być świadom faktycznego stanu rzeczy i tylko udać oburzenie "nielojalnością" Moschelesa, by uniknąć umówionej zapłaty.
***** Informacja na podstawie Annotated Catalogue Online.