op. 10 nr 11, Etiuda Es-dur

Pierwsze wydanie francuskie, oparte na A. Porównanie z autografem, a także widoczne ślady korekt ujawniają szereg mniej lub bardziej prawdopodobnych zmian dokonywanych w druku. Niektóre z nich uwzględniono przy tym w Wn1, a innych nie, co wskazuje na istnienie co najmniej dwóch faz korygowania Wf1 (prawdopodobnie nawet trzech – patrz Etiuda C nr 1). O udziale Chopina we wszystkich korektach i ich obszernym zakresie świadczy zachowana korespondencja Schlesingera z Kistnerem, a ich namacalny dowód stanowi Wfkor (w Etiudzie a nr 2). Przykłady zmian, dokonywanych na poszczególnych etapach korekt:

• 1.  Zmiany uwzględnione w Wn1 – wszystkie wymienione w charakterystyce A poprawki pierwotnych wersji, a ponadto zmiana  na  w t. 21, dodanie arpeggiów w t. 36-43. W tej fazie korekt uzupełniono też dużą część potrzebnych znaków chromatycznych, także ostrzegawczych, jak np. w t. 48-49;
• 2.  Zmiany nieuwzględnione w Wn1 – np. w t. 18 zmiana bemola przed c¹ na kasownik (być może), dodanie kasowników przywraca­jących c²-c³ w t. 40,  ostrzegawczego przed g w t. 41, zmiana b¹ na g¹ na początku t. 50.

Oprócz zilustrowanych wyżej zmian i uzupełnień, będących niewątpliwie rezultatem ingerencji Chopina, w Wf1 występuje szereg różnic w stosunku do A, których zakwalifikowanie jako autentycznych korekt jest nieoczywiste lub wręcz wątpliwe. Dotyczy to przede wszystkim pominiętych oznaczeń wykonawczych, np.:

• wskazówek o charakterze dynamicznym, jak znaki   w t. 1-2 (cresc. w t. 3 też właściwie jest w innym miejscu niż w A), 6-8, 28,  w t. 17, 19, 23, 25,  w t. 43-44,  w t. 50-51,  w t. 54;
• innych oznaczeń, jak znaki pedalizacji w t. 53 i 54.

Zdaniem redakcji zdecydowana większość tych sytuacji wynika z pośpiechu sztycharza. Można nawet podejrzewać, że była to mniej lub bardziej świadoma strategia działania, gdyż o ile pominięcie znaku nie zwiększało nakładu pracy (nawet jeśli Chopin wpisał potem znak w trakcie korekty, dodanie go nie wiązało się z żadnym dodatkowym wysiłkiem), o tyle wysztychowanie błędnego znaku wymagało jego uciążliwego usuwania. Jednak w pewnych fragmentach, w których obok powyższych braków pojawiają się dodane w korekcie Wf inne znaki lub zmiany, można uważać całość tekstu za skontrolowany i zaakceptowany przez Chopina. Każde z tego typu miejsc analizujemy więc indywidualnie, tak by z jednej strony uszanować ewentualną najpóźniejszą intencję Chopina, a z drugiej nie pozbawiać wykonawcy cennych autentycznych wskazówek, pominiętych być może tylko przypadkiem.

Wf1 nie jest też wolne – mimo kilkakrotnej korekty – od wyraźnych błędów, np.  przed dolną nutą 5. akordu w t. 31, brak bemoli obniżających d² na des² w t. 37-38, g zamiast fis w t. 42, g zamiast es w t. 44, a² zamiast b² w t. 44.

Mimo że podkładem dla Wf1 był A, w wydaniu tym widoczne są ślady korekt z wersji, które w tym autografie nie występują, np. przedłużenie łuku w t. 5, poprawki znaków chromatycznych w t. 17-18. Trudno stwierdzić, jak do tego doszło, choć oczywiście zawsze można uznać korygowane znaki za przypadkowe błędy.