|
e1 w A (odczyt dosłowny !!! miniat: wycinek, od 2, ćwierćnuty do końca taktu, obie pięciolinie. Tu bez kliszy |
|
|
TGTU = bemol es1 |
Rzut oka na zestawienie źródeł zawierających poszczególne wersje sugeruje, że obie są niewątpliwie autentyczne, a celem redakcji powinno być ustalenie, czy mamy do czynienia z wahaniem Chopina, czy definitywną zmianą koncepcji już po opublikowaniu dzieła. Trzeba jednak pamiętać, że o ile tekst z 
jest niepodważalny, o tyle tekst bez znaku może być następstwem przeoczenia, zwłaszcza że tego rodzaju pomyłki – przeoczenia odwołania alteracji – należą do najczęściej popełnianych przez Chopina. Nawet w tym arcykrótkim Preludium błąd taki zdarzył się Chopinowi w t. 3 (w AB) i w t. 8 (w A)*. Pytanie, na które szukamy odpowiedzi, jest więc bardziej złożone – czy brak rzeczywiście oznacza zamierzoną przez Chopina wersję z e1, a jeśli tak, to czy Chopin się wahał, czy zmienił koncepcję. W poniższym omówieniu będziemy zatem mówić nie o wersji z e1, lecz o tekście bez .
Chronologia źródeł i chronologia wersji.
Poniższe zestawienie obejmuje zarówno źródła o niepodważalnej autentyczności, jak i te, w których Chopinowskiego wpływu możemy się jedynie domyślać. Opatrzone pytajnikami daty w nawiasach wskazują przypuszczalny moment styczności autora źródła z wykonaniem Preludium przez Chopina.
- bez – A (→Wf), I-IX 1839,
- es1 – Wa1, przed 23 I 1840 (X 1839?),
- bez – AB, 30 I 1840,
- es1 – WfS, wpisany ręką Chopina, nie wcześniej niż 1844,
- es1 – ASz, 20 V 1845,
- es1 – KGS, po 1850 (1838?),
- es1 – 2 transkrypcje i szkic trzeciej (w rękopisach) pióra Auguste'a Franchomme'a, na wiolonczelę i fort., 2 wiolonczele i fort. oraz fort. 4 ręce, niedatowane**.
Źródła niepisane ręką Chopina wymagają komentarza:
- Adiustatorem Wa1 mógł być Ignacy Moscheles, który na pewno współpracował z Wesslem w tym charakterze przy innych dziełach Chopina***. Jeśli tak było, to źródło to ma szansę przekazywać autentyczny tekst omawianego miejsca z pażdziernika 1839 r., kiedy to świeżo wydane we Francji Preludia Chopin grał Moschelesowi w trakcie jednego ze spotkań****.
- W przypadku KGS, niezależnie od faktycznej daty jej zapisania, trudno stwierdzić, jak i w którym momencie George Sand dowiedziała się o konieczności (lub możliwości) przywrócenia es1. Kopia uwzględnia prawdopodobnie osobiste wspomnienia pisarki i to te najżywsze, z początkowego okresu ich pożycia (2. połowa 1838 r.), kiedy to Chopin kompletował i dopracowywał op. 28. Być może istniało też jakieś niezachowane dziś źródło pisane, utrwalające te wspomnienia, mógłby nim być np. egzemplarz Wf ofiarowany kopistce przez Chopina*****). Kopia może więc świadczyć o tym, że es1 brzmiało w Chopinowskich wykonaniach Preludium od samego początku. Trzeba tu jeszcze wspomnieć o
w t. 13, którego nie ma w wersji opublikowanej, ale jest w AB, najwcześniejszym ściśle datowanym źródle o charakterze prywatnym. Zbieżność można traktować jako poszlakę wspierającą tezę o funkcjonowaniu wersji z es1 już we wczesnym okresie istnienia Preludium. - Wszystkie 3 transkrypcje Franchomme'a zawierają wersję z es1 (lub jej ekwiwalent ze względu na transpozycję), a był to jeden z najbliższych, oddanych przyjaciół Chopina.
Widzimy, że es1 jest z całą pewnością wersją najpóźniejszą, a najprawdopodobniej w ogóle jedyną, gdyż występowanie wersji bez w najwcześniejszych datowanych źródłach może po prostu oznaczać, że Chopin przez co najmniej rok nie zauważył błędu w obrazie tekstu Preludium, który nosił w pamięci.
* Inne wyraźne przykłady – patrz np. Preludium A nr 7, t. 13 czy f nr 18, t. 8.
** informację o transkrypcjach Franchomme'a i ich zawartości podaje Jean-Jacques Eigeldinger w swoim artykule – patrz charakterystyka A – na s. 92-94.
*** Jeffrey Kallberg, Chopin na rynku, w "Granice poznania Chopina. Płeć, historia i gatunki muzyczne", Warszawa 2013, s. 259-260. Mowa o przeznaczonych dla wydania Wessla adiustacjach Moschelesa w op. 44-49 (przełom 1841-1842).
**** Pisze o tym sam Moscheles w swoim dzienniku, jednak lakoniczne stwierdzenie – "grał mi etiudy i swoje najnowsze dzieło "Preludia" – nie daje pewności, czy było wśród nich Preludium c...
Ignaz Moscheles, Aus Moscheles Leben - Nach Briefen und Tagebüchern herausgegeben von seiner Frau, Lipsk 1873, t. 2, s. 39, dostępne online w Internet Archive.
***** Istnienie egzemplarza Preludiów ofiarowanego pisarce przez Chopina potwierdza jej córka, Solange Clesinger w swoich wspomnieniach.
Porównaj to miejsce w źródłach »
kategoria redakcyjna: Różnice w źródłach
zagadnienia: Naniesienia w egzemplarzach lekcyjnych, Adiustacje Wa, Przeoczenia odwołania alteracji, Błędy A, Dopiski WfS
notacja: Wysokość