O Mazurkach
Mazurek jest tzw. tańcem stylizowanym, jednoczącym cechy trzech polskich tańców narodowych: żywego mazura, skocznego oberka i powolnego kujawiaka. Pierwsze mazurki powstawały już pod koniec XVIII w. i miały charakter na wpół użytkowy – stanowiły swoiste „przeniesienie” muzyki ludowej na ówczesne salony. Wśród ich kompozytorów zapisali się m.in.: Karol Kurpiński, Mikołaj Kleofas Ogiński, Maria Szymanowska czy Józef Elsner. Ten ostatni miał niebagatelny wpływ na kształtowanie kierunku rozwoju artystycznego Fryderyka Chopina, będąc jego warszawskim nauczycielem, a później dobrym przyjacielem.
W twórczości Chopina mazurki wyewoluowały do rangi samodzielnych, lirycznych utworów o charakterze refleksyjnym. Stały się niejako soczewką skupiającą najgłębsze wspomnienia kompozytora o kraju ojczystym – w formie przelanych na papier nutowy obrazów polskiego folkloru. Chopin komponował mazurki praktycznie przez całe życie: 41 opublikował w 11 opusach, kolejne dwa zostały wydane osobno a kilkanaście innych pozostało w rękopisach. Uderza w nich przejrzystość formy, ale też jej duże zróżnicowanie, od miniatur po rozbudowane poematy (wyjątkowym przykładem może być tu Mazurek C op. 6 nr 5, o szczególnej formie, senza fine) oraz celowe ograniczanie środków fakturalnych. Elementami ludowej stylizacji są liczne modalizmy (szczególnie kwarta lidyjska oraz sekunda frygijska), ostinata, burdonowe kwinty, wyszukana ornamentyka (np. ozdobniki stosowane w bel canto, a przeniesione tutaj na grunt instrumentalny). Kluczową rolę pełni tempo rubato, czyli chwiejność tempa, wynikająca ze swobodnego wydłużania i skracania wybranych nut przez wykonawcę.
Choć w swoich mazurkach Chopin nie cytuje muzyki ludowej in crudo, to jej echa przenikają wskroś ich muzyczną tkankę. Istotę tych tanecznych miniatur bodaj najcelniej ujął Jarosław Iwaszkiewicz, pisząc: „W tych pięćdziesięciu kilku drobnych utworach fortepianowych muzyk polski zawarł całe bogactwo swojej duszy, wyraził cały swój związek z polskim ludem, wreszcie dał całe bogactwo i wyrafinowanie swojego umysłu, dzięki czemu znajdujemy w nich niezwykłą obfitość pomysłów muzycznych. W mazurkach Chopina zawiera się wspomnienie wszystkich wędrówek po Polsce, wspomnienia wiejskiej piosenki i wiejskiego tańca, takich, jakie spotkały Chopina na polnych drogach”.
M.M.
Mazurek G-dur op. 50 nr 1
Nie wiadomo, kiedy Chopin rozpoczął prace nad nowym zbiorem mazurków, które ukończył i wydał w połowie roku 1842 jako opus 50, dedykowane w przyjacielskim odruchu uczestnikowi listopadowego powstania, Leonowi Szmitkowskiemu. Każdy z trzech utworów przynosił muzykę o tonie odmiennym, jednak łączy je wspólnota mazurkowego idiomu – już nie tak bezpośrednio zależnego od muzyki zasłyszanej, tej uwiezionej z kraju.
Nowa idiomatyka mazurków nacechowana była tonem osobistym, intymnością i ściszeniem. Dochodził w nich do głosu – w stopniu wyższym niż samo echo muzyki wiejskiej – ślad przeżyć wewnętrznych. Mazurki stawały się bardziej wyrazem niż odbiciem. Wyrazem o tonie coraz bardziej nostalgicznym. Nawet najkrótszy mazurek staje się małym poematem o wewnętrznej dramaturgii. Chociaż właśnie pierwszy z trzech, które złożyły się na opus 50, w G-dur – przynosi stosunkowo najwięcej owych ech i ludowych odniesień.
Po motywach wywiedzionych z mazura następują frazy o proweniencji kujawiakowej, nastrojony elegijnie dialog przemiennych pytań i odpowiedzi. Nagła zmiana światła, barwy i ekspresji, potem zaś kulminacja i stretto zarazem. Próba zrywu dokonanego w rytmie mazura i w aurze brzmień chromatycznych. Mazurek nie kończy się jednak ani żwawo, ani risoluto. Ucisza się i wygasa, brzmienia majorowe dobarwiając minorem.
Autor: Mieczysław Tomaszewski
Cykl audycji „Fryderyka Chopina Dzieła Wszystkie”
Polskie Radio, Program II
