Przed ostatnią szesnastką brak w źródłach znaku chromatycznego, brzmi więc ona d3. Można się wszakże zastanawiać, czy Chopin nie słyszał tu des3, nawiązując do des1 i des2 z t. 439. Byłby to wówczas przykład przeoczenia znaku aktualnej tonacji (As-dur). Możliwości tej całkiem wykluczyć się nie da, istnieją jednak mocne argumenty za tym, że tekst źródłowy jest poprawny:
- t. 440-443 są wprawdzie oparte na akordzie As-dur, jest to jednak wyraźnie subdominanta w Es-dur. Ewentualna tonikalizacja akordu As-dur, choć w ogólności możliwa (por. np. powrót tematu głównego w Etiudzie As op. 10 nr 10, t. 55-56), w omawianym fragmencie nie następuje – w t. 444 pojawia się akord dominanty w Es-dur. W tego typu kontekście Chopin używał dźwięków zamiennych zarówno należących do tonacji właściwej (tutaj Es-dur, a więc d3), jak i pobocznej (As-dur, des3). Nie ma więc powodu, by zmieniać oryginalny zapis, zwłaszcza że w tonacjach durowych częściej spotykane są nuty tonacji głównej, np. w Barkaroli Fis op. 60, gdzie w t. 8, 26, 86 słyszymy cały czas eis2, a nie e2.
- t. 436-447 utworzone są z trzech czterotaktów, z których każdy oparty jest na jednym akordzie triady. To Chopinowskie myślenie harmoniczne czterotaktami podkreślone jest m.in. pedalizacją: jeden pedał w t. 436-439 i jeden w t. 440-443. Na końcu każdego czterotaktu pojawia się sygnał zapowiadający akord kolejnego czterotaktu – septyma des2 w t. 439 wprowadza subdominantę, a d2 w t. 443 dominantę. Skoro zaś d2 występuje w t. 443, jest rzeczą zupełnie naturalną użycie d3 w identycznej pozycji w t. 441.
Biorąc powyższe pod uwagę, aby uniknąć wątpliwości, w tekście głównym dodajemy 
w omawianym miejscu.
Porównaj to miejsce w źródłach »
kategoria redakcyjna: Interpretacje merytoryczne; Adiustacje redakcyjne
zagadnienia: Znaki ostrzegawcze, Przeoczenia znaków aktualnej tonacji
notacja: Wysokość
