Autentyczność wersji z des jest niepodważalna – występowała ona w [A], o czym świadczy zgodność KG i Wf1. Natomiast w przypadku wersji Wf4 (powtórzonej później w Wa2), mimo że wydaje się ona być poprawką wskazaną przez Chopina, nie można wykluczyć jakiegoś nieporozumienia przy realizacji korekty (por. np. niewątpliwą pomyłkę w t. 182 Scherza). Omawianą zmianę należy być może łączyć z błędną (albo chwilową?) poprawką w t. 30 – zauważywszy tam niewłaściwy tekst z decymowym akordem B1-F-des (albo chcąc powrócić do akordu B1-F-B), Chopin mógł zlecić adiustatorowi "zmianę des na B w zakończeniu Marsza", mając na myśli zakończenie przed niemającą marszowego charakteru częścią Des-dur, a więc właśnie t. 30. Adiustator zaś zrealizował polecenie w końcówce całości Marsza, czyli w t. 84.
Argumenty stylistyczne nie dają, zdaniem redakcji, podstaw do uznania jednej z wersji za bardziej prawdopodobną:
- akord z des, łącząc w jednym brzmieniu dźwięki B1 i des basowego ostinato, stanowi jego naturalne i logiczne zakończenie. Uderzenie minorowej tercji akordu zapobiega też zdominowaniu dłużej trzymanego końcowego akordu przez jej pobrzmiewający w alikwotach majorowy odpowiednik;
- puste kwinty akordu z B w dużym stopniu wyznaczają żałobny charakter Marsza, a zakończenie utworu tym samym współbrzmieniem, od którego się rozpoczął, spina całość klamrą swoistego memento mori.
Mając na uwadze powyższe oraz podział tego akordu na ręce, skorygowany prawdopodobnie przez Chopina w KG, w tekście głównym podajemy wersję z des w pr.r.
Porównaj to miejsce w źródłach »
kategoria redakcyjna: Różnice w źródłach; Poprawki i zmiany
zagadnienia: Autentyczne korekty Wf
notacja: Wysokość