O Mazurkach
Mazurek jest tzw. tańcem stylizowanym, jednoczącym cechy trzech polskich tańców narodowych: żywego mazura, skocznego oberka i powolnego kujawiaka. Pierwsze mazurki powstawały już pod koniec XVIII w. i miały charakter na wpół użytkowy – stanowiły swoiste „przeniesienie” muzyki ludowej na ówczesne salony. Wśród ich kompozytorów zapisali się m.in.: Karol Kurpiński, Mikołaj Kleofas Ogiński, Maria Szymanowska czy Józef Elsner. Ten ostatni miał niebagatelny wpływ na kształtowanie kierunku rozwoju artystycznego Fryderyka Chopina, będąc jego warszawskim nauczycielem, a później dobrym przyjacielem.
W twórczości Chopina mazurki wyewoluowały do rangi samodzielnych, lirycznych utworów o charakterze refleksyjnym. Stały się niejako soczewką skupiającą najgłębsze wspomnienia kompozytora o kraju ojczystym – w formie przelanych na papier nutowy obrazów polskiego folkloru. Chopin komponował mazurki praktycznie przez całe życie: 41 opublikował w 11 opusach, kolejne dwa zostały wydane osobno a kilkanaście innych pozostało w rękopisach. Uderza w nich przejrzystość formy, ale też jej duże zróżnicowanie, od miniatur po rozbudowane poematy (wyjątkowym przykładem może być tu Mazurek C op. 6 nr 5, o szczególnej formie, senza fine) oraz celowe ograniczanie środków fakturalnych. Elementami ludowej stylizacji są liczne modalizmy (szczególnie kwarta lidyjska oraz sekunda frygijska), ostinata, burdonowe kwinty, wyszukana ornamentyka (np. ozdobniki stosowane w bel canto, a przeniesione tutaj na grunt instrumentalny). Kluczową rolę pełni tempo rubato, czyli chwiejność tempa, wynikająca ze swobodnego wydłużania i skracania wybranych nut przez wykonawcę.
Choć w swoich mazurkach Chopin nie cytuje muzyki ludowej in crudo, to jej echa przenikają wskroś ich muzyczną tkankę. Istotę tych tanecznych miniatur bodaj najcelniej ujął Jarosław Iwaszkiewicz, pisząc: „W tych pięćdziesięciu kilku drobnych utworach fortepianowych muzyk polski zawarł całe bogactwo swojej duszy, wyraził cały swój związek z polskim ludem, wreszcie dał całe bogactwo i wyrafinowanie swojego umysłu, dzięki czemu znajdujemy w nich niezwykłą obfitość pomysłów muzycznych. W mazurkach Chopina zawiera się wspomnienie wszystkich wędrówek po Polsce, wspomnienia wiejskiej piosenki i wiejskiego tańca, takich, jakie spotkały Chopina na polnych drogach”.
M.M.
Mazurek f-moll op. 63 nr 2
Drugi z Mazurków op. 63 utrzymany jest w nostalgicznej tonacji f-moll. Jest też jednym wielkim westchnieniem, wypowiedzianym arcypiękną i szlachetną frazą kujawiaka. Partia środkowa, w As-dur – przynosi moment ożywienia, próbę wyrwania z aury na wpół sennej. Prostota formy repryzowej wprost zmusza temat inicjalny do powrotu. Nostalgiczna aura prowadzi do wygaśnięcia melodii w schromatyzowanej, opadającej frazie.
Słuchając Mazurka f-moll jesteśmy skłonni przyznać rację Józefowi Chomińskiemu, gdy nazywa Mazurki Chopina jego „osobistymi wyznaniami”. Sto lat wcześniej podobną intuicję miał muzyczny eseista i pamiętnikarz Wilhelm von Lenz, wyrażając ją językiem swej epoki: „Mazurki – to zwierciadło jego duszy”.
Autor: Mieczysław Tomaszewski
Cykl audycji „Fryderyka Chopina Dzieła Wszystkie”
Polskie Radio, Program II
