op. 64 nr 2, Walc cis-moll

 t. 33

Stosunek temp poszczególnych cząstek i fraz Walca nie jest całkiem jasny, zwłaszcza relacja pomiędzy częścią początkową (t. 1–32 i analog.) i następującą po niej, powtarzającą się częścią figuracyjną (t. 33–64 i analog.). Części te w przebiegu Walca trzykrotnie następują bezpośrednio po sobie:

• za pierwszym razem (t. 32-33), Chopin nie oznaczył zmiany tempa, należy więc przyjąć, że mimo wyraźnej różnicy w strukturze rytmicznej linii melodycznej, a co za tym idzie także w charakterze muzyki, mają one być wykonywane w jednakowym tempie;
• za drugim razem, w t. 129, powrót części początkowej oznaczony jest tempo primo, co niewątpliwie sugeruje odczuwalną zmianę tempa;
• istnienie różnicy tempa pomiędzy tymi częściami potwierdza następnie più mosso w t. 161.

Logiczną konsekwencją powyższej interpretacji jest przyjęcie, że część figuracyjną należy grać wolniej za pierwszym razem niż za drugim i trzecim. Kłóci się to jednak z intuicyjnym wyczuciem formy Walca, opartego na przeciwstawieniu spokojniejszych części kantylenowych i powtarzanej jak refren, nieco szybszej części figuracyjnej, co w naturalny sposób implikuje wykonanie tej ostatniej za każdym razem w tym samym tempie. W szczególności nie widać żadnego powodu, by wykonywać wolniej t. 33-64 niż t. 97-128. Być może więc Chopin przeoczył odpowiednie określenie (più mosso) w t. 33 – tekst uwzględniający tę ewentualność proponujemy jako dodatkowy wariant. Jednakże dokładniejsza analiza znaczenia poszczególnych wskazówek agogicznych, uwzględniająca właściwą muzyce romantycznej elastyczność w kształtowaniu temp, prowadzi do odmiennych wniosków.

Tempo giusto na początku utworu jest nie tyle wskazaniem tempa, ile odesłaniem do – ogólnie znanego – tempa i charakteru walca. Ponieważ walce bywają tańczone w różnych tempach, Chopin zdaje się oczekiwać od wykonawcy zarówno znajomości tego zakresu możliwych temp, jak i wyczucia, jaki typ walca odpowiada zapisanej tu muzyce. Nasuwają się następujące spostrzeżenia:

• wyczucie właściwego charakteru dotyczy całego odcinka objętego wskazówką tempo giusto, które tym samym może oznaczać pewną strefę tempa, obejmującą zarówno umiarkowane tempo kantylenowych t. 1-32, jak i nieco szybsze tempo figuracyjnych t. 33-64;
• w t. 49–64 i analog. oznaczenie , brak powtarzających się znaków i długie łuki sugerują wykonanie tanecznie lekkie, bardzo równomierne i – być może – jeszcze nieco szybsze niż w t. 33-48;
• w innych opublikowanych Walcach Chopin precyzyjniej wskazuje tempo-charakter (op. 18 Vivo, op. 34 nr 1-3 Vivace, Lento, Vivace, op. 42 Vivace, op. 64 nr 1 i 3 Molto vivace i Moderato). W żadnym innym Walcu nie ma też zapisanych zmian tempa, choć kilkakrotnie pojawia się określenie sostenuto, wskazujące na zmianę charakteru, mogącą wiązać się ze spokojniejszym tempem. Można to uzanć za potwierdzenie przypuszczenia, że Chopinowski unik, jeśli chodzi o wskazanie tempa Walca cis, oznacza dość wyraźne zróżnicowanie temp poszczególnych odcinków w ramach zmienności właściwej typowym walcom.

Dalsze dwie zmiany tempa w Walcu cis – più lento w t. 65 i più mosso w t. 97 – nie budzą wątpliwości, choć teoretycznie più mosso mogłoby oznaczać dowolne tempo szybsze niż tempo części Des-dur. W praktyce jednak tylko wyjątkowo spekulatywnie nastawieni pianiści uznaliby tę wskazówkę za pretekst do poszukiwań tempa innego niż w t. 33-64.

Po tym, co napisano wyżej o znaczeniu początkowego tempo giusto, obecność kolejnej wskazówki, tempo primo w t. 129, można w prosty sposób wyjaśnić przy zachowaniu zgodnego z intuicją jednakowego tempa obu części figuracyjnych – o ile nieco szybsze tempo t. 33-64 mieści się w strefie początkowego tempo giusto, o tyle powrót w t. 129 spokojniejszego tempa części kantylenowej byłby nie do pogodzenia z più mosso z t. 97.

Pozostaje omówienie ostatniego più mosso w t. 161. Także to określenie da się pogodzić z koncepcją zasadniczo jednakowego tempa wszystkich wystąpień części figuracyjnej – tempo primo w t. 129 można bowiem uważać za odnoszące się tylko do tempa części kantylenowej, po którym konieczne jest wskazanie szybszego tempa części figuracyjnej. Innymi słowy należy je tłumaczyć jako "tempo początku", a nie "tempo wskazane na początku". Zdaniem redakcji, jest jednak mało prawdopodobne, by rozumowanie to, choć logiczne, trafnie tłumaczyło genezę i sens określeń agogicznych Walca. Trudno bowiem przypuszczać, by Chopin zaserwował tu pianistom swoistą zagadkę logiczną połączoną z analizą możliwych ukrytych niuansów znaczeniowych zastosowanych określeń.

Bardziej prawdopodobne wydaje się inne wyjaśnienie – Chopin mógł wpisać più mosso w t. 161 bez świadomości wprowadzanej niekonsekwencji, przez pomyłkę. Rozproszenie uwagi można tu przypisać kombinacji dwóch czynników:

• określenia agogiczne w A były najprawdopodobniej dopisywane przy przeglądaniu już w zasadzie gotowego rękopisu, o czym świadczy sposób wpisania początkowego tempo giusto – widać, że Chopin starał się je zmieścić pomiędzy łukiem a literą 'A';
• w A druga połowa Walca (już od t. 88) zapisana jest na jednej stronie rękopisu, w większości za pomocą pustych, ponumerowanych taktów, odpowiadających odpowiednio oznaczonym taktom wypisanym wcześniej.

Można sobie w tej sytuacji wyobrazić, że po wpisaniu più mosso w t. 97 Chopin, widząc podobnie wyglądający t. 161, machinalnie powtórzył w nim to samo określenie. Brak określenia w Wn mógłby być wówczas rezultatem korekty Chopina. Dlatego w t. 161 podajemy più mosso w nawiasie.

kategoria redakcyjna: Interpretacje merytoryczne; Adiustacje redakcyjne

zagadnienia: Niedokładności A

notacja: Określenia słowne