Gatunek walc
Walc jest gatunkiem muzyki tanecznej, w metrum ¾, w tempie dość żywym. Wywodzi się głównie z austriackiego tańca ludowego, lendlera (niem. Ländler), ale także innych pokrewnych tańców obrotowych, jak Deutscher Tanz, Steirischer (zwany w Polsce sztajerkiem) czy Dreher. Charakterystyczną cechą jest ruch wirowy tańczących par – stąd też pochodzi jego nazwa (od niem. walzen – obracać się). Istnieje wiele jego odmian, z których najbardziej znane to żywy walc wiedeński oraz wolniejszy i bardziej nastrojowy, walc angielski. Taniec zyskał popularność pod koniec XVIII w., wkraczając spod strzech chłopskich do niemalże wszystkich warstw społecznych: od mieszczańskich salonów po arystokratyczne sale balowe. W XIX w. dużym zainteresowaniem cieszyły się koncertowe walce typu wiedeńskiego komponowane przez Josepha Lannera oraz Johanna Straussa (ojca) i Johanna Straussa (syna). Równolegle postawały walce stylizowane, szczególnie na modny wówczas fortepian, a wśród ich twórców należy wymienić zgoła tych najwybitniejszych: C.M von Webera, F. Schuberta i oczywiście F. Chopina.
Walce Chopina
Chopin po raz pierwszy zapoznał się z ludowym walcem zapewne podczas wakacyjnych pobytów w Szafarni. W liście do rodziców z roku 1825 pisał: „Zaczęły się skoki, walec i obertas, aby jednak zachęcić stojących cicho i tylko na miejscu podrygujących parobków, poszedłem w pierwszą parę walca z panną Teklą, na koniec z panią Dziewanowską. Później tak się wszyscy rozochocili, że do upadłego na dziedzińcu wywijali (…)”. W tym samym liście oraz nieco późniejszym, zachowało się bodaj najwcześniejsze świadectwo Chopinowskich prób kompozytorskich w tym gatunku: „Chciałem Wam, siostrylle, walczyka mego posłać, ale nie mam czasu pisać (…). Nie ulega wątpliwości, że Chopin tworzył walce już od najmłodszych lat. Do naszych czasów zachowało się 18 walców z czego tylko 8 zostało opublikowanych przez kompozytora. Wiadomo także o co najmniej 8 zaginionych utworach tego gatunku.
Osiem walców, którym Chopin nadał numery opusowe, są utworami najwyższej próby. To poematy taneczne, w których w mistrzowski sposób kompozytor łączy elegancję wytwornego salonu z wyrafinowanym blaskiem melodycznym i wyszukaną harmoniką. Zasadniczo można podzielić je na dwa typy. Pierwszym jest wirtuozowski valse brillante, utrzymany w szybkim tempie, bardzo często z wyrazistym wstępem i popisową codą, jak np. Walc Es-dur op. 18, Walc As-dur op. 34 nr 1 czy Walc As-dur op. 42. Drugi typ reprezentują walce melancholijne i nieco nostalgiczne, utrzymane w wolniejszym tempie i tonacjach molowych, jak np. Walc a-moll op. 34 nr 3 czy Walc cis-moll op. 64.
Obok tych rozbudowanych walców oficjalnego nurtu istnieją też utwory, których Chopin nie ujawniał szerokiemu gronu publiczności. Charakteryzują się znacznie mniejszymi rozmiarami, nie ustępują jednak swoją ekspresją, błyskotliwością i elegancją walcom opusowanym. Mowa tu o szeregu walców młodzieńczych (np. Walc h-moll WN19). Walc był także jednym z najpopularniejszych gatunków, które Chopin ofiarowywał swoim uczniom i przyjaciołom. Znamiennym tego przykładem jest sentymentalny Walc f-moll WN55, zachowany aż w pięciu różnych autografach, z których cztery mają wpisane dedykacje.
M.M.
Walc As-dur op. 64 nr 3
Ostatni, trzeci walc ze zbioru wydanego jako opus 64, w As–dur, który Chopin zadedykował Katarzynie Branickiej, siostrze żony Zygmunta Krasińskiego, różni się znacznie od pozostałych utworów. Z pozoru i z początku wesoły, jakby rozbawiony czy zawadiacki. W chwilę później pierwsze wrażenie znika. Zostaje muzyka, która jakby uporczywie a beznadziejnie szuka właściwego tonu, a może drogi wyjścia, powtarzając ten sam wzór na kolejnych płaszczyznach tonalnych w f–moll, za chwilę w B–dur, jeszcze w chwilę później w Ges–dur. Narracja dociera jednak do celu, którym jest muzyka tria (w C–dur), wypełniona prostym i ściszonym śpiewem o barwie wiolonczeli. Zgodnie z prawem tej formy – tańca z triem – muzyka początku, ta szukająca drogi – wróci. Lecz przed tym odezwie się muzyka przejścia: naszkicowana kreską subtelną, obdarzona harmonicznym półcieniem barw chromatycznych.
Walc As–dur należy do tych utworów, które czekają na koneserów. James Huneker określił to słowami: „jest przeznaczony dla wyższych dusz, dla tych znajdujących w tańcu rozkosz intelektualną”. Zdaniem Hedleya walc ten jest „przepojony dyskretną wykwintnością”.
Literatura:
Bielecki Artur, Walc, http://pl.chopin.nifc.pl/chopin/genre/detail/id/4
Eigeldinger Jean-Jacques, Chopin w oczach swoich uczniów, Kraków 2010
Komarnicki Krzysztof, Walc, http://www.muzykotekaszkolna.pl/wiedza/gatunki/walc
Tomaszewski, Mieczysław, Walc As-dur op. 64, [w:] Cykl audycji „Fryderyka Chopina Dzieła Wszystkie”, Polskie Radio II, http://pl.chopin.nifc.pl/chopin/composition/detail/id/261
Zieliński Tadeusz A., Chopin. Życie i droga twórcza, Kraków 1998
