op. 10 nr 12, Etiuda c-moll

Pierwsze wydanie francuskie, oparte na A. Porównanie z autografem, a także widoczne ślady korekt ujawniają szereg mniej lub bardziej prawdopodobnych zmian dokonywanych w druku. Niektóre z nich uwzględniono przy tym w Wn1, a innych nie, co wskazuje na istnienie co najmniej dwóch faz korygowania Wf1 (prawdopodobnie nawet trzech – patrz Etiuda C nr 1). O udziale Chopina we wszystkich korektach i ich obszernym zakresie świadczy zachowana korespondencja Schlesingera z Kistnerem, a ich namacalny dowód stanowi Wfkor (w Etiudzie a nr 2). Przykłady zmian, dokonywanych na poszczególnych etapach korekt:

• 1.  Zmiany uwzględnione w Wn1 – wszystkie wymienione w charakterystyce A poprawki pierwotnych wersji, a ponadto dodanie widełek  w t. 2, 4, 12, łuków pr.r. w t. 22-24,  w t. 43 i 45, łuków przetrzymujących oktawę es¹-es² w t. 57, zmiany łuków triolowych w motywiczne w t. 52, 56 i 60. W tej fazie korekt Chopin dodał też szczegółowe palcowanie i uzupełnił dużą część potrzebnych znaków chromatycznych, także tych nieoczywistych, jak np. w t. 75;
• 2.  Zmiany nieuwzględnione w Wn1 – dodanie łuku przetrzymującego a² w t. 14-15, con forza w t. 15, dim. w t. 18 i sotto voce w t. 20. 

Oprócz zilustrowanych wyżej zmian i uzupełnień, będących niewątpliwie rezultatem ingerencji Chopina, w Wf1 występuje szereg różnic w stosunku do A, których zakwalifikowanie jako autentycznych korekt nie jest oczywiste. Dotyczy to przede wszystkim pominiętych oznaczeń wykonawczych, np.:

• wskazówki o charakterze dynamicznym – znaki w t. 2, 5, 62 i 79,  w t. 45,  i  w t. 61-62,  w t. 80-81,  w t. 83;
• inne oznaczenia – energico w t. 2, sempre legato w t. 5, appassionato w t. 10, kliniki w t. 17 i 62.

Zdaniem redakcji zdecydowana większość tych sytuacji wynika z pośpiechu sztycharza. Można nawet podejrzewać, że była to mniej lub bardziej świadoma strategia działania, gdyż o ile pominięcie znaku nie zwiększało nakładu pracy (nawet jeśli Chopin wpisał potem znak w trakcie korekty, dodanie go nie wiązało się z żadnym dodatkowym wysiłkiem), o tyle wysztychowanie błędnego znaku wymagało jego uciążliwego usuwania. Jednak w pewnych fragmentach, w których obok powyższych braków pojawiają się dodane w korekcie Wf inne znaki lub zmiany, można uważać całość tekstu za skontrolowany i zaakceptowany przez Chopina. Każde z tego typu miejsc analizujemy więc indywidualnie, tak by z jednej strony uszanować ewentualną najpóźniejszą intencję Chopina, a z drugiej nie pozbawiać wykonawcy cennych autentycznych wskazówek, pominiętych być może tylko przypadkiem.

Wf1 nie jest też wolne – mimo kilkakrotnej korekty – od wyraźnych błędów, np. w wartościach rytmicznych dolnego głosu w t. 75.

Mimo że podkładem dla Wf1 był A, w wydaniu tym widoczne są ślady korekt z wersji, które w tym autografie nie występują, np. usunięte es¹ na 4. mierze t. 2, usunięte As₁-c na początku t. 41 czy bemol des w t. 68. Trudno stwierdzić, jak do tego doszło, choć oczywiście zawsze można uznać usuwane nuty za przypadkowe błędy.